Η Αντιγόνη της Ατακάμα

Η νεαρή Αντιγόνη, μας λέει ο Σοφοκλής, παραβαίνει τη διαταγή του Κρέοντα και θάβει τον αδελφό της τον Πολυνείκη, επειδή πιστεύει πως ο άταφος νεκρός είναι προσβολή προς τους θεούς.
Από το 1974, οι συγγενείς των αγνοουμένων σε Κύπρο και Ελλάδα προσπαθούν να μάθουν τι απέγιναν οι αγαπημένοι τους, παρά την αδιαφορία του επίσημου κράτους.
Στην Αργεντινή, οι Μητέρες της Πλατείας Μαΐου διαδηλώνουν ακούραστα εδώ και δεκαετίες, ζητώντας να ξαναβρούν τα εγγόνια τους, που δόθηκαν για υιοθεσία από τη δικτατορική κυβέρνηση Βιντέλα.
Και στην έρημο Ατακάμα της Χιλής, ηλικιωμένες γυναίκες αναζητούν τα λείψανα των χιλιάδων βασανισμένων και εκτελεσμένων από τον Πινοτσέτ συγγενών τους.
Άνθρωποι και μνήμη...

Από το Διάστημα, ο πλανήτης μας φαίνεται γαλάζιος. Τα σύννεφα, οι ωκεανοί και η υγρασία τού δίνουν αυτό το χρώμα. Υπάρχει, ωστόσο, ένα σημείο που φαίνεται καφετί: είναι η παντελώς άνυδρη έρημος της Ατακάμα, στη βόρεια Χιλή. Εκεί δεν βρέχει ποτέ και δεν επιβιώνει κανένα ζωντανό πλάσμα.
 
 Όμως, η ατμόσφαιρα είναι διάφανη τη νύχτα, και μπορείς να δεις όλο το αστρικό στερέωμα.
 
Σε αυτό το πιο εξωγήινο σημείο της Γης, στήθηκε το αστεροσκοπείο ALMA, όπου εργάζονται επιστήμονες από πολλές χώρες, εξερευνώντας τα βάθη του σύμπαντος.
 



Στην έρημο υπήρχε από τον 19ο αιώνα καταυλισμός Ινδιάνων, οι οποίοι εξαναγκάζονταν να δουλέψουν στα ορυχεία. Οι τάφοι τους υπάρχουν ακόμα στην έρημο. Μετά το 1973, το δικτατορικό καθεστώς έκλεισε τον καταυλισμό με συρματοπλέγματα, για να φυλακίσει εκεί πολιτικούς κρατούμενους. 
Προτού παραδώσει την εξουσία, ξέθαψε με εκσκαφείς τους ομαδικούς τάφους των θυμάτων του και τους πέταξε στην έρημο και στη θάλασσα. Από τότε που έγινε γνωστό, δεκάδες γυναίκες σκάβουν ακούραστα το αφυδατωμένο χώμα, για να βρουν τα λείψανα των αγαπημένων τους και να τα θάψουν όπως τους αρμόζει.
 
Σε αυτούς τους δύο παράλληλους κόσμους αναφέρεται το συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ του Χιλιανού Patricio Guzman, Nostalgia de la Luz (Νοσταλγώντας το Φως), που προβλήθηκε χθες βράδυ στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας.
 
 
"Το παρόν δεν υπάρχει", εξηγεί ο νεαρός αστρονόμος στον σκηνοθέτη. "Μόλις υπάρξει μια στιγμή, έχει ήδη γίνει παρελθόν. Και η κάμερά σου είναι παρελθόν, διότι βλέπω το φως της, το οποίο όμως ξεκίνησε πριν από κλάσματα δευτερολέπτων για να έρθει σε μένα. Το φως των άστρων που φτάνει ώς εμάς είναι πολύ παλιό. Με το τηλεσκόπιο βλέπουμε το παρελθόν και όχι το παρόν των άστρων".

 
Ενώ το ντοκιμαντέρ γυριζόταν, μας λέει ο Γκουσμάν, βρέθηκε το πτώμα μιας κοπέλας που είχε βασανιστεί και εκτελεστεί από το καθεστώς Πινοτσέτ.
Κάθε τόσο, οι πεισματάρες Χιλιανές βρίσκουν κάποια λείψανα, αλλά και αρχαίες βραχογραφίες, βοηθώντας την αρχαιολογική αποστολή.
 

"Κι εμείς κι εκείνες εξερευνούμε το παρελθόν", συνεχίζει ο αστρονόμος. "Η διαφορά μας είναι πως εμείς πάμε για ύπνο ευτυχισμένοι, ενώ εκείνες θα κοιμηθούν ήσυχα μόνο όταν βρουν τις σορούς των αγνοουμένων τους".

 

 "Γινόμαστε διαρκώς λιγότερες", λέει με παράπονο μια γυναίκα 70 ετών, που αναζητά τον γιο της. "Δεν θέλει να μας ξέρει κανείς. Όμως εγώ δεν θα πεθάνω αν δεν τον βρω".
 

Ένας νεαρός αστρονόμος έχει γεννηθεί στη Γερμανία από μητέρα αυτοεξόριστη, η οποία τώρα βοηθά τα θύματα βασανιστηρίων να ξεπεράσουν τα τραύματά τους.
 

Μια άλλη αστρονόμος είχε απαχθεί σε ηλικία ενός έτους, μαζί με τους παππούδες της, οι οποίοι εξαναγκάστηκαν να επιλέξουν ανάμεσα στη δική της ζωή και εκείνης των γονιών της. Μετά τη σύλληψη και δολοφονία των γονέων της, ανατράφηκε από τους παππούδες, αλλά νιώθει ακόμα πως είναι "κατασκευαστικό λάθος"! Σήμερα μεγαλώνει το παιδί της, ελπίζοντας πως εκείνο θα ζήσει καλύτερα.
 

Η Χιλή προσπαθεί να σκεπάσει τα τραύματά της. Σαν την Ελλάδα μετά τον Εμφύλιο, δεν θέλει να θυμάται, επειδή η μνήμη προκαλεί πόνο.
Όπως, όμως, λέει στο τέλος ο Γκουσμάν,
"Όσοι έχουν μνήμη, μπορούν να ζήσουν τα εύθραυστο παρόν. Όσοι δεν έχουν, δεν μπορούν να ζήσουν πουθενά"...